Türkiye 16 Nisan sabahına 31456 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası’ndan (TCM) “Ödemelerde Kripto Varlıkların Kullanılmamasına Dair Yönetmelik” (“Yönetmelik”) ile uyandı. Biz de, Yönetmelik’in neleri düzenlediğine ilişkin akla gelen soruları yanıtlamaya çalıştık.
Bu Yönetmelik ne ifade ediyor, kripto para alım-satımı yasaklandı mı?
Hızlı cevap: Hayır.
Genel anlamda, Yönetmelik 6493 sayılı Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun (“Ödeme Hizmetleri Kanunu”) uyarınca “ödeme hizmeti” sağlanmasında kripto varlık kullanılamayacağının açıklanması ve “ödeme kuruluşları ile elektronik para kuruluşları” tarafından kripto varlıklara ilişkin alım satım, saklama, transfer veya ihraç hizmeti sunan platformlara veya bu platformlardan yapılacak fon aktarımlarına aracılık edilmesinin engellenmesine ilişkin düzenlemeler içeriyor. Ayrıntılı olarak bu hükümlerin ne ifade ettiğini ve ödeme kuruluşu ile elektronik para kuruluşlarının hangi kuruluşları kapsadığını aşağıda açıkladık. Ancak, genel olarak kripto varlık alım-satımına aracılık eden platformlara yönelik olarak Ödeme Hizmetleri Kanunu veya bu Yönetmelik kapsamında bir düzenleme yapılmamış ve bu kapsamda ilgili platformların kripto varlık alım-satım işlemlerine aracılık etmeleri yasaklanmış değil.
Yönetmelik kapsamında kripto varlık alım-satımı gerçekleştiren kişilerin işlemlerini etkileyecek herhangi bir durum var mı?
Yönetmelik m. 4/2 uyarınca ödeme ve elektronik para kuruluşlarının kripto varlık alım satımı hizmeti sunan platformlardan yapılacak fon aktarımına aracılık edemeyecekleri belirtilmiş. Bu sebeple, Yönetmelik yürürlük tarihi olan 30 Nisan 2021’den itibaren kripto varlık alım satımına aracılık eden platformlardan para gönderirken ödeme ve elektronik para kuruluşlarından yararlanamayabilirsiniz ve işlemlerinize ilgili platformların anlaşmalı olduğu diğer kuruluşlardan devam etmeniz gerekebilir, ancak, maddenin tam olarak nasıl yorumlanacağını anlamak için TCMB’den kesin bir açıklama yapılması gerekeceğini düşünüyoruz.
Yönetmelik ile kripto varlıklar tanımlanmış mı oldu?
Yönetmelik yalnızca Yönetmelik’in uygulanması açısından bir kripto varlık tanımı getirmiş durumda. Yani, genel anlamda kripto varlıklara ilişkin bir tanım yapılmış değil.
Yönetmelik m. 3/1 uyarınca “Bu Yönetmeliğin uygulanmasında kripto varlık, dağıtık defter teknolojisi veya benzer bir teknoloji kullanılarak sanal olarak oluşturulup dijital ağlar üzerinden dağıtımı yapılan, ancak itibari para, kaydi para, elektronik para, ödeme aracı, menkul kıymet veya diğer sermaye piyasası aracı olarak nitelendirilmeyen gayri maddi varlıkları ifade eder.”
Sonuçta tanımda “dağıtık defter teknolojisi veya benzer bir teknoloji kullanılarak sanal olarak oluşturulup dijital ağlar üzerinden dağıtımı yapılan gayri maddi varlıklar” kripto varlık olarak değerlendirilmiş, ancak itibari para, kaydi para, elektronik para, ödeme aracı, menkul kıymet veya diğer sermaye piyasası araçları bu tanımın dışında tutulmuş.
Yönetmelik kapsamında hangi kuruluşlara ilişkin düzenlemeler yer alıyor?
Yönetmelik kapsamında genel olarak ödeme hizmeti sağlayıcıları, ödeme kuruluşları ve elektronik para kuruluşlarına ilişkin düzenlemeler yer alıyor. Ödeme kuruluşları ve elektronik para kuruluşları Ödeme Hizmetleri Kanunu kapsamında düzenleniyor. Şu an aktif olarak hizmet sunan ödeme kuruluşları listesine
https://tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/TR/TCMB+TR/Main+Menu/Temel+Faaliyetler/Odeme+Hizmetleri/Odeme+Kuruluslari, elektronik para kuruluşları listesine
https://tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/TR/TCMB+TR/Main+Menu/Temel+Faaliyetler/Odeme+Hizmetleri/Elektronik+Para+Kuruluslari adresinden ulaşabilirsiniz.
Yönetmelik m. 1 uyarınca, Yönetmelik “ödemelerde kripto varlıkların kullanılmamasına, ödeme hizmetlerinin sunulmasında ve elektronik para ihracında kripto varlıkların doğrudan veya dolaylı olarak kullanılmamasına ve ödeme ve elektronik para kuruluşlarının kripto varlıklara ilişkin alım satım, saklama, transfer veya ihraç hizmeti sunan platformlara veya bu platformlardan yapılacak fon aktarımlarına aracılık etmemesine ilişkin usul ve esasların belirlenmesi” amacını taşıyor. TCMB, Merkez Bankası Kanunu m. 4/3(f) kapsamında ödeme sistemlerine ilişkin düzenlemeler yapmaya yetkili ve bu doğrultuda Ödeme Hizmetleri Kanunu uyarınca ödeme hizmetleri, ödeme ve elektronik para kuruluşlarına ilişkin düzenlemelerde bulunuyor.
Yönetmelik’te yer alan ayrıntılı düzenlemelere ve kapsama da aşağıda yer alan sorular nezdinde değineceğiz.
Ödemelerde kripto varlıklar kullanılamaz ne demek?
Yönetmelik m.3/2 ve m. 3/3 kapsamında “kripto varlıklar, ödemelerde doğrudan veya dolaylı şekilde kullanılamaz” ve “kripto varlıkların ödemelerde doğrudan veya dolaylı şekilde kullanılmasına yönelik hizmet sunulamaz” hükümlerine yer verilmiş.
“Ödeme” terimi maalesef Ödeme Hizmetleri Kanunu’nda tanımlanmış değil, ancak “ödeme işlemi” tanımlanmış ve “gönderen veya alıcının talimatı üzerine gerçekleştirilen fon yatırma, aktarma veya çekme faaliyetini” ifade ediyor. Fon ise Ödeme Hizmetleri Kanunu’ndaki tanımı kapsamında yalnızca banknot, madeni para, kaydi para ve elektronik parayı ifade ediyor. Bu bakımdan, kripto varlıkların yalnızca bu kapsamda gerçekleştirilecek ödemelerin altyapısında kullanılamayacağı sonucu ortaya çıkıyor. Nitekim, ödeme işlemi kaydi ve elektronik para ile ilişkili bir tanım olduğu için kripto varlıkların zaten fon yatırma, aktarma veya çekmeyi kapsayan ödeme işleminde doğrudan kullanılması düşünülemezdi, bu maddeler ile Ödeme Hizmetleri Kanunu kapsamındaki kuruluşların dolaylı olarak da kripto varlıkları ödemelerde kullanmalarının önüne geçildiği anlaşılıyor.
Ancak, maddenin etki ettiği işlemlerin belirlenmesi “ödeme” tanımının yorumlanması ile doğrudan bağlantılı, Yönetmelik’in hükümleri bizi “ödeme işlemi” tanımına daha yakın bir yorum yapmaya itse de, kapsamın tam olarak anlaşılabilmesi için TCMB’nin ayrıntılı bir açıklama yapmasına ihtiyaç duyulacaktır.
Ödeme hizmeti sağlayıcılarına ve elektronik para kuruluşlarına ödeme hizmetleri ve elektronik para ihracı konusunda getirilen sınırlamalar neler?
Yönetmelik m.4/1 uyarınca:
(i) “ödeme hizmeti sağlayıcıları, ödeme hizmetlerinin sunulmasında ve
(ii) elektronik para ihracında
kripto varlıkların doğrudan veya dolaylı olarak kullanılacağı bir şekilde iş modelleri geliştiremez, bu tür iş modellerine ilişkin herhangi bir hizmet sunamaz” hükmü getirilmiş.
Ödeme Hizmetleri Kanunu uyarınca tanımlanan “ödeme hizmetleri” ise Ödeme Hizmetleri Kanunu’nun 12’nci maddesinde tanımlanıyor, örnek vermek gerekirse:
- Ödeme hesabına para yatırılması ve ödeme hesabından para çekilmesine imkan veren hizmetler de dâhil olmak üzere ödeme hesabının işletilmesi için gerekli tüm işlemler,
- Ödeme hizmeti kullanıcısının ödeme hizmeti sağlayıcısı nezdinde bulunan ödeme hesabındaki fonun aktarımını içeren, bir defaya mahsus olanlar da dâhil doğrudan borçlandırma işlemi, ödeme kartı ya da benzer bir araçla yapılan ödeme işlemi ile düzenli ödeme emri dâhil para transferi,
- Ödeme aracının (ödeme hizmeti sağlayıcısı ile kullanıcısı arasında belirlenen ve ödeme hizmeti kullanıcısı tarafından ödeme emrini vermek için kullanılan kart, cep telefonu, şifre ve benzeri kişiye özel aracı) ihraç veya kabulü,
- Para havalesi,
- Fatura ödemelerine aracılık edilmesi
ödeme hizmetleri arasında sayılmış.
Bunun yanında (ğ) bendinde, TCMB’ye genel bir çerçeve yetki de sağlanmış ve “Ödemeler alanında toplam büyüklük veya etki alanı açısından Bankaca belirlenecek seviyeye ulaşan diğer işlem ve hizmetler”in de ödeme hizmeti sayılabileceği düzenlenmiş. Ancak, Yönetmelik’te kripto varlık işlemlerinin ödeme hizmeti olarak kabul edilmesine ilişkin bir düzenleme bulunmuyor.
Elektronik para ise yine Ödeme Hizmetleri Kanunu kapsamında tanımlanıyor ve “fon” karşılığı yani genel olarak itibari para karşılığı ihraç edilen, elektronik olarak saklanan, Ödeme Hizmetleri Kanunu’nda tanımlanan ödeme işlemlerini gerçekleştirmek için kullanılan ve elektronik para ihraç eden kuruluş dışındaki gerçek ve tüzel kişiler tarafından da ödeme aracı olarak kabul edilen parasal değeri ifade ediyor. Başka bir ifadeyle, elektronik para, itibari paraya dayalı ve Ödeme Hizmetleri Kanunu kapsamında çıkarılan bir değer. Bu bakımdan “elektronik para ihracında kripto varlıkların doğrudan veya dolaylı olarak kullanılacağı bir şekilde iş modelleri geliştiremez” hükmü, bana kalırsa, sınırlı bir alanı kapsıyor ve kripto varlık ihracını doğrudan engelleyen bir hüküm olarak yorumlanmaya imkan tanımıyor. Ancak, kesin olarak maddenin uygulanma koşullarını anlamak için TCMB’nin açıklamalarını beklemek gerekiyor.
Kripto varlıklara ilişkin alım satım, saklama, transfer veya ihraç hizmeti sunan platformlara veya bu platformlardan yapılacak fon aktarımlarına aracılık edilemez ne demek?
Yönetmelik m. 4/2 kapsamında “ödeme ve elektronik para kuruluşları, kripto varlıklara ilişkin alım satım, saklama, transfer veya ihraç hizmeti sunan platformlara veya bu platformlardan yapılacak fon aktarımlarına aracılık edemez” hükmü bulunuyor.
Bu hüküm, yalnızca ödeme ve elektronik para kuruluşları açısından getirilen bir hüküm. Sonuçta yukarıda anlattığımız ve TCMB’nin düzenleme alanında kalan ödeme ve elektronik para kuruluşları açısından, bu kuruluşların kripto varlık alım satımına aracılık eden platformlardan fon aktarımına aracılık edemeyecekleri düzenlenmiş. Sonuçta, genel olarak (i) bu platformlardan fon aktarımına aracılığın diğer kuruluşlar nezdinde gerçekleşebileceği ve (ii) ödeme ve elektronik para kuruluşlarının kripto varlık alım satımına aracılık edemeyecekleri sonucuna varılabileceği anlaşılıyor. Ancak, kesin bir yorum için TCMB’nin açıklamalarını beklemek gerekecektir.
Yönetmelik ne zaman yürürlüğe giriyor?
Yönetmelik’in 5’inci maddesi uyarınca 30 Nisan 2021 tarihinde yürürlüğe giriyor.
Not: Yönetmelik’e ilişkin incelemelerimiz derinleştikçe, ortaya çıkan bulguları paylaşmaya devam edeceğiz. Birçok konuda kesin bir şekilde yorum yapabilmek için TCMB’nin açıklamalarını beklememiz gerekecek.
